menusearch
darolsaqalain.ir

تقریر درس خارج فقه آیت الله فقیهی مورخ 1402/08/13

۱۴۰۲/۸/۱۴ یکشنبه
(0)
(0)
تقریر درس خارج فقه آیت الله فقیهی مورخ 1402/08/13
تقریر درس خارج فقه آیت الله فقیهی مورخ 1402/08/13

درس خارج فقه استاد محسن فقیهی

1402/08/13

بسم الله الرحمن الرحیم

 

 

موضوع: معونة الظالمین/ حکم تکلیفی معونة الظالمین/ اعانه ظالم در مباحات

 

 

خلاصه جلسات گذشته: صحبت در بحث فقه، درباره «معاونة الظالمین في المباحات» بود که مرحوم صاحب حدائق معتقد است کمک به ظالم در مباحات نیز حرام است و رویاتی را که ایشان به آن‌ها استدلال کرده بود را بررسی کردیم اما دیدگاه اکثر فقها این است که در مباحات اگر عنوان اعوان ظلمه صدق کند یا باعث تقویت ظالم شود، حرام است؛ مثلا کمک به ساخت مسجد برای ظالم باعث می‌شود که شهرتی بیابد و مردم از او تعریف کنند که درنتیجه نفوذ بیشتری بیابد. فقها میان روایاتی که توصیه می‌کنند که به مسلمان کمک کنید و روایاتی که از کمک به ظالم نهی می‌کنند، این‌گونه جمع کرده‌اند که کمک باید در جایی باشد که تقویت ظالم نباشد.

 

محقق سبزواری رحمه‌الله می‌گوید: «إنّها محمولة على ما إذا استلزم العمل لهم زيادة شوکتهم و محبّتهم و استيلائهم على الظلم و مع عدم ذلک کلّه، فلا وجه للحرمة».[1]

محقق نراقی رحمه‌الله می‌گوید: «الأولى أن يعلّل بمعارضة تلک المطلقات مع الأخبار المتکثّرة الواردة في الموارد العديدة في الحثّ على إعانة المسلمين و قضاء حوائجهم و مودّتهم و الاهتمام بأمورهم المعاضدة بالکتاب و بعمل کافّة الأصحاب. و إذ لا مرجّح، فالعمل على الأصل المقطوع به و هو جواز إعانة الظالم و قضاء حوائجه في غير المحرّم؛ لخروج المحرّم عن مطلقات الإعانة بالإجماع و ضرورة العقل. و لکن مقتضى ذلک عدم رجحانه استحباباً أو وجوباً، بل يختصّ الرجحان بغير الظالم و هو کذلک و يلزمه عدم رجحان إعانة العاصي للّه، بل من صدرت عنه معصية و لم [يتب] لصدق الظالم عليه لغةً و إطلاقه عليه في غير موضع من الکتاب العزيز».[2]

از دیدگاه وی، مقتضای اطلاق اخبارِ اهتمام به رفع حوائج مؤمن این است که اگر باعث تقویت شوکت ظالم نباشد و عمل مباحی باشد، اشکالی ندارد.

محقق ایروانی رحمه‌الله نیز می‌گوید: «[یمکن] حملها على ما إذا أوجب ذلک محبّتهم، کما وقع التصريح به في رواية صفوان».[3]

براساس این دیدگاه، کمک به ظالم نباید به‌گونه‌ای باشد که محبتش در دل انسان به‌جود بیاید. زمانی که انسان با ظالم رفت‌وآمد کند، کم‌کم محبتش ایجاد می‌شود. در روایت صفوان جمال نیز امام علیه‌السلام به صفوان فرمود: همین میزان که دوست داری زنده باشد و برگردد تا پول تو را بدهد، باعث می‌شود که از اعوان ظلمه باشی.

مرحوم سید ابوالحسن اصفهانی می‌گوید: «أمّا معونتهم في غير المحرّمات، فالظاهر جوازه ما لم يعدّ من أعوانهم و حواشيهم و المنسوبين إليهم و لم يکن اسمه مقيّداً في دفترهم و ديوانهم و لم يکن ذلک موجباً لازدياد شوکتهم و قوّتهم».[4]

مرحوم آیت‌الله بهجت رحمه‌الله نیز می‌فرماید: «الإعانة في المباحات بقصد انتهائهم إلى الظلم أو تقويتهم في مراتب الظلم بل في کلّ محرّم، محرّمة بلا إشکال».[5]

سیره مستمر از زمان معصوم تا الآن نیز بیانگر این است که باید همین شرایط را رعایت کنیم که باعث تقویت شوکت ظالم نشویم و از اعوان آن‌ها محسوب نشویم.

مرحوم صاحب جواهر می‌گوید: «الإعانة لهم عن ميل لظلمهم و بقصد السعي في إعلاء شأنهم و حصول الاقتدار على رعيّتهم و تکثير سوادهم و تقوية سلطانهم، فإنّه لا ريب في حرمتها؛ إذ هي کالإعانة، بل هي منها في الحقيقة. و أمّا ما عدا ذلک من خياطة ثوب أو بناء جدار أو نحو ذلک ممّا هو مباح في نفسه و لم يکن من قصد الفاعل ما سمعت، فالظاهر‌ جوازه و إن کان هو لا يخلو من کراهة، ما لم تدع الضرورة من تقيّة و نحوها إليه، فإنّ القرب إليهم مطلقاً مظنّة الهلاک، هذا کلّه في ظلمة المخالفين و سلاطينهم».[6]

باتوجه به اینکه از زمان ائمه علیهم‌السلام تاکنون حکومت‌های موجود، حکومت جور بوده‌اند و شیعیان بازار جدایی از طرفداران حکومت نداشتند و در میان همین‌ها زندگی می‌کردند و خرید‌وفروش داشتند. هرچند مقداری از آن برای ضرورت یا تقیّه بوده اما در مجموع چنین سیره‌ای وجود داشته است.