خدمات موسسه

بیمه به عنوان یکی از قراردادهای مهم در زندگی اجتماعی، نقش بسزایی در تأمین امنیت مالی و جانی افراد ایفا می‌کند. این مقاله با هدف بررسی ماهیت فقهی و حقوقی بیمه، به تحلیل مفاهیمی چون عقد و ایقاع، استقلال ماهوی بیمه، و جایگاه آن در عقود اسلامی پرداخته است. ابتدا به تعریف لغوی و اصطلاحی بیمه پرداخته و ارتباط آن با مفاهیم تأمین و تعهد بررسی شده است. سپس ماهیت بیمه به عنوان عقدی لازم و مستقل مورد تحلیل قرار گرفته است. همچنین، مسئله ربا و تفاوت‌های ماهوی آن با بیمه مورد بررسی قرار گرفته و استدلال شده است که بیمه با ماهیتی عقلایی و تأمین‌محور، از مقوله ربا جداست. این پژوهش نتیجه می‌گیرد که بیمه، به‌عنوان یک قرارداد عقلایی و مستقل، ضمن انطباق با اصول شرعی و حقوقی، نقش مؤثری در کاهش خطرات و تأمین امنیت اجتماعی ایفا می‌کند. تحلیل‌های ارائه‌شده در این مقاله می‌تواند مبنایی برای توسعه فقهی و حقوقی بیمه در نظام اسلامی فراهم آورد.

این مقاله به بررسی مفهوم و جایگاه عقد بیمه در فقه اسلامی می‌پردازد. بیمه قراردادی متعهدانه میان بیمه‌گر و بیمه‌گزار است که در آن بیمه‌گر در برابر دریافت حق بیمه، متعهد به جبران خسارات احتمالی یا پرداخت مبلغی مشخص می‌گردد. بحث پیرامون بیمه در فقه اسلامی از قرن ۱۳ هجری آغاز شد و نظرات مختلفی از سوی فقهای شیعه و اهل‌سنت ارائه گردید. این نظرات در سه دسته اصلی قابل تقسیم‌اند: قائلین به جواز، قائلین به حرمت، و قائلین به تفصیل. قائلین به جواز، بیمه را عقدی شرعی و صحیح دانسته و به ادله‌ای چون عمومات قرآنی، اصاله الصحه، و اصاله الاباحه استناد می‌کنند. قائلین به حرمت، بیمه را به دلیل عدم انطباق با عقود شرعی، وجود جهالت در عوضین، و شبهات ربوی غیرمجاز می‌دانند. گروه سوم، قائل به تفصیل بوده و جواز برخی انواع بیمه را پذیرفته، اما بیمه عمر را به دلیل شبهه قمار رد کرده‌اند. در نهایت، مقاله نشان می‌دهد که اکثر فقهای شیعه، بیمه را عقدی مشروع و مفید برای تقویت همبستگی اجتماعی و آرامش روانی می‌دانند و آن را با عقود شرعی چون صلح، هبه معوضه، و ضمان مقایسه می‌کنند. 

آزادی در انتخاب دین و عقیده به‌تصریح آیه «لا اکراه فی الدین» مورد تأیید قرآن و اسلام است. ابتدا چنین می‌نماید که مسئله ارتداد و احکام آن، با این آیه منافات دارد. علت این تنافی هویدانبودن گستره آزادی و مسئله ارتداد است. ازاین‌رو پرسش از میان‌کنش آزادی در انتخاب عقیده و همچنین آزادی بیان و بحث ارتداد مسئله‌ای است که نیازمند کاویدن تا مرحله پاسخی درخور است. با اندک تدبری در منابع فقه اسلامی و تبیین گستره آیه شریفه و مسئله آزادی و ارتداد، روشن می‌شود که منافاتی بین آن دو وجود ندارد. به این بیان که همگان در انتخاب دین و عقیده آزادند. منتها انکار از روی جحد یا تبلیغ علنی آن در حکومت اسلامی موجب واکنش شارع و حاکم اسلامی به‌تبع شارع، در مقابل آن است. این تحقیق به انگیزه تبیین گستره آزادی بیان و عقیده در اسلام و شرایط احراز ارتداد و اجرای احکام آن و میان‌کنش آن دو، نگاشته شده است نیل به این مَقصد در سایه توصیف و تحلیل گزاره‌‌های فقهی و تفسیری با گرد‌‌آوری داده‌‌های کتابخانه‌‌ میسّر است که نتیجه آن تبیین میان‌کنش آزادی در انتخاب دین و عقیده و مسئله ارتداد است.

در هر تشکیلات نقش رهبر و مسئول آن، بسیار مهم است. رهبر با هدایت و راهبری خود می‌تواند امتی را به فلاح یا شقاوت برساند، فرمان حرکت یا توقف را صادر کند و اصول و قواعد را پی‌ریزی نماید. مسلماً چنین رهبری نسبت به خود، دارای وظایف متعددی است و تا زمانی که مجموعه این وظایف را نشناسد، قادر به راهبری و ایجاد تحول در خود و در مجموعه تحت امرش نیست. این مقاله که به روش توصیفی و با گردآوری کتابخانه‌ای نگاشته شده است، به دست آورده است که یک رهبر تشکیلات اسلامی نسبت به خود در حوزه وظایف دینی، فردی باایمان، دارای عمل صالح، متخلّق به اخلاق نیکو و مُخلِص است. همچنین در دایره وظایف انقلابی، شخصی بصیر، عادل، مردم‌دار و استکبارستیز است. آخرین قسمت از وظایف یک مدیر و رهبر، وظایف مدیریتی وی است که شامل عقلانیت و تدبیر، احساس مسئولیت، تلاش و نظارت است.

به کوشش معاونت پژوهش مؤسسه دارالثقلین امام عصر (عج) در روز پنجشنبه مورخه 22 آذرماه سال 1403، نشست علمی پژوهشی با موضوع «آینده‌پژوهی هوش‌مصنوعی در فرایند فقه و اجتهاد» برگزار گردید. این نشست با ارائه مطالب توسط حجت‌الاسلام‌والمسلمین رضا احمدوند پیرامون موضوع هوش مصنوعی و آینده آن در فرایند فقه و اجتهاد انجام شد.