نقش امر به معروف و نهی از منکر در پیشگیری از جرم

ناصر مسلم زاده
   

چکیده

امر به معروف و نهی از منکر از تعالیم اسلام است که اجرای درست این فریضه، سبب برکات مادی، معنوی، فردی و اجتماعی می‌شود. با اقامه عدالت اجتماعی و مبارزه با فساد در جامعه، بنیان خانواده محکم واستوار می‌شود و دیگر شاهد بسیاری از جرم های امنیتی، اقتصادی، سیاسی و فرهنگی نخواهیم بود؛ بنابراین امر به معروف و نهی از منکر در جامعه همان طور که نقش کاهش جرایم را دارد، سبب از بین رفتن جرم و جنایت در اجتماع می‌شود و ترک آن از جانب آحاد مردم و مسئولین، سبب مسلط شدن بدخواهان بر جامعه و بالا رفتن فساد و جرایم مختلف می‌شود. برقراری امنیت اجتماعی و نظم یکی از مهمترین مسائل و دغدغه های هر جامعه به شمار می‌آید که یکی از آن عوامل موثر در پیشگیری از وقوع جرم در جامعه اسلامی می‌تواند امر به معروف و نهی از منکر باشد. در این مقاله تاثیر امر به معروف و نهی از منکر بر امنیت اجتماعی با تمسک به آیات و روایات، بررسی، تحلیل و تبیین می‌گردد. این تحقیق به روش کتابخانه ای و توصیفی- تحلیلی نگاشته شده است.

کلیدواژه ها: امر به معروف، نهی از منکر، پیشگیری، جرم.

مقدمه

انبیای الهی همه ادیان آسمانی تلاش کردند به گونه‌ ای انسان را تربیت و پرورش دهند که یک در طول زندگی خود بتواند نگاه معنوی را در قالب زندگی سالم در جامعه پیاده کند. این امر در جامعه اسلامی و زندگی مسلمانان رنگ و لعاب بیشتری دارد. امر به معروف و نهی از منکر به عنوان یکی از فروع دین و یکی از روش های ساخت جامعه سالم توحیدی در اسلام، جایگاه ویژه ای دارد. در این میان، متفکران اجتماعی نیز در دنیا، نقش بازدارندگی دین را بسیار پر رنگ می‌دانند؛ چرا که دین، روش زندگی سالم از منظر خدای متعال است که همراه با مجموعه ای از آداب فردی و اجتماعی نیکو است.
با وجود تأثیر مثبت دین در کاهش آمار جرم و جنایت در جوامعی که دینداری در آن حاکم است اما وقوع جرم در این جوامع به وضوح دیده می‌شود. دلایلی در این باره وجود دارد از جمله دلایلی که می‌توان به آن اشاره کرد، هجوم دشمن برای تخریب جامعه دینی و عوامل خارج از دین که باید در جای خودش بحث شود. یکی دیگر از این عوامل این است که امر به معروف و نهی از منکر تعطیل شده و فقط ظاهر دین وجود دارد که به آن درست عمل نمی‌شود.
نقش و تأثیر این واجب الهی در حقیقت در پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی در راستای قدرت بازدارندگی دین در برابر جرم است و محیط اطراف انسان را امن کرده و از لغزش ها و ارتکاب جرم ها پیشگیری می‌کند.که در صورت اعمال امر به معروف و نهی از منکر که به عنوان وجدان عمومی می‌توان از آن نام برد در سبک زندگی با مولفه های امنیت اجتماعی همگام و یکی از کارامدترین عوامل پیشگیری ازوقوع جرم وایجاد نظم و امنیت در جامعه محسوب می‌گردد و متضمن اصلاح رفتار فردی و امنیت فردی در جامعه اسلامی می‌شود.
ضرورت این پژوهش آنست که آثار فردی و اجتماعی این فریضه در پیشگیری از جرم در حد بیان موارد کلی بیشتر بیان شده اما اگر از منظر زمینه سازی و ایجاد تمدن اسلامی به آن دیده شود معلوم خواهد شد که چه نقش کلیدی در امنیت اجتماعی و سلامت روانی افراد جامعه در شاخه های مختلف اقتصادی، سیاسی، فرهنگی، شرعی، خانوادگی و... در بین مردم و مسئولان یک کشور خواهد داشت.

مفهوم شناسی

معنای لغوی
امر در لغت دو معنی دارد؛ یکی کار که جمع آن امور است[۱] و دیگری دستور و طلب که جمع آن اوامر است.[۲] معروف از ماده «عرف» به معنای شناخته شده است.[3]
نهی در لغت به معنای زجر و منع است.[4]
معنای اصطلاحی
امر به معروف و نهی از منکر دو امر واجب از فروع دین و جزء تکالیف شرعیِ مکلّفین محسوب می‌گردد. امر به معروف، دعوت کردن به عمل واجبی است که ترک شده و نهی از منکر جلوگیری از انجام کار حرام توسط فرد یا افراد گناهکار است؛ لذا تعریف اصطلاحی این دو فریضه را باید در علم فقه جست و جو نمود.
اغلب فقها و علما در معنای امر به معروف و نهی از منکر، دست به وسعت و ضیق های مختلفی زده اند از این رو بر اساس تعریف برخی از فقها همچون محقّق حلّی در کتاب شرایع الاسلام، معروف، شامل کارهای واجب و مستحب است و منکر فقط شامل حرام می‌شود.[5]
شهید ثانی از منکر برداشت دیگری دارد که بر اساس آن، کارهای مکروه نیز داخل در منکر است. شهید ثانی ذیل کلام محقّق حلّی می‌نویسد: «سزاوار است که مکروه داخل در نهی (منکر) باشد؛ زیرا نهی از مکروه، مستحب است؛ همان گونه که امر به مندوب (کار مستحب)، مستحب است».[6]
امام خمینی در کتاب تحریر الوسیله در مسأله اول از کتاب امر به معروف و نهی از منکر می‌نویسد: «چيزى که عقلا يا شرعا واجب باشد، امر به آن واجب است و چيزى که عقلا قبيح، يا شرعا حرام باشد، نهى از آن واجب است. چيزى که مندوب و مستحب باشد، امر به آن (هم) همچنين (مستحب) است و آنچه مکروه باشد، نهى از آن، چنين است».[7]
معنای جُرم
جُرم‌، از ریشه عربی‌، ج‌ ر م‌، به‌ معانی ‌قطع ‌کردن‌، چیدن‌ میوه ‌از درخت‌، حمل‌ کردن‌، کسب ‌کردن‌، ارتکاب‌ گناه‌ و وادار کردن ‌به ‌کاری‌ ناپسند به ‌کار رفته‌ است.[8] مجرم ‌کسی ‌است ‌که ‌از حق‌، بریده، به ‌باطل ‌روی ‌آورده ‌است‌ و بر کار ناپسند خود اصرار می‌‌ورزد.[9]
جُرم‌ در اصطلاح‌ فقهی‌
هر نوع‌ کار ممنوع‌ شرعی‌ است‌ که‌ خداوند برای ‌آن‌ کیفر دنیوی ‌(از قبیل‌ حد، تعزیر، قصاص‌، دیه‌، کفاره‌) یا اخروی ‌مقرر کرده است؛ اعم ‌از انجام ‌دادن ‌کاری‌ که ‌در دین ‌از آن ‌نهی ‌شده ‌یا ترک ‌کردن‌ کاری ‌که ‌به آن ‌امر شده‌ است‌.[10] 
معنای پیشگیری از جرم
پیشگیری در لغت ،به معنای جلوگیری، دفع، منع سرایت مرض از پیش، تقدم به حفظ، صیانت، حفظ صحت و جلوی مرض گرفتن، آمده است.[11]
پیشگیری از جرم در معنای وسیع خود شامل اقدامات کیفری و غیرکیفری برای خنثی کردن عوامل ارتکاب جرم و کاهش بزهکاری و جرم می‌شود ولی در مفهوم مضیّق فقط تدابیر غیرکیفری را شامل می‌شود.[12]
در حقیقت، اگر بخواهیم روی پیشگیری از جرم توجه ویژه کنیم، هدف نهايی امر به معروف و نهی از منکر، محدود کردن گستره جرایم، دشوار کردن یا ناممکن ساختن یا کاستن امکان وقوع جرایم و بزهکاری و در نتیجه سالم سازی جامعه از افعال و افراد بزهکار و مجرم، در نهایت رفع بحران های بزهکاری و ایجاد جامعه توحیدی است.[13]

آثار فردی امر به معروف و نهی از منکر در پیشگیری از جرم

جامعه‌ ای که در آن فریضه امر به‌معروف و نهی ‌از منکر نباشد یا کنار گذاشته شود، جامعه بی تفاوت، ساکت، مرده و بدون رشد خواهد بود. اقامه امر به معروف و نهی از منکر، برکات دنیوی و اخروی برای آمر به معروف و ناهی از منکر دارد و ترک آن نیز پیامدهایی را به دنبال دارد که به برخی اشاره می‌کنیم:
الف -رنگ و بوی خدایی گرفتن
انسان آمر با امر به معروف و نهی از منکر، رنگ و بوی خدایی می‌گیرد و متخلّق به آداب الهی می‌شود؛ چنانکه حضرت علی (علیه السلام) در خطبه 156 نهج البلاغه به این امر تصریح دارد و می‌فرماید: «همانا امر به معروف و نهى از منکر، از صفت‌هاى پروردگارند».[14] آمر به معروف، هنگامی که امر به خوبی می‌کند یا ناهی از منکر هنگامی که تلاش می‌کند تا گناه یا جرمی اتفاق نیفتد، امتثال امر مولی کرده، خودش را به صفت پروردگار متخلق نموده و هم‌جهت با آنچه مورد رضایت خداست عمل کرده است؛ پس از عزیزان خدا خواهد شد.
ب- رشد و کمال انسانی
قرآن کریم می‌ فرماید: «يا أَيُّهَا اَلَّذِينَ آمَنُوا قُوا أَنْفُسَکُمْ وَ أَهْلِيکُمْ ناراً».[15] خدای متعال دستور صریح می‌دهد که انسان، تقوا پیشه کند و برای تقوا داشتن خانواده ‌اش تلاش کند؛ زیرا بخشی از رشد و کمال انسانی در گرو ارتباط با دیگران است. با امر به معروف و نهی از منکر، کمالات اخلاقی رشد و انسان را در مسیر کمال و رضای پروردگار قرار می‌دهد. بالا بردن تقوای شخصی در برابر گناه و جرم می‌تواند مانع اقدام به جرم از ناحیه خود و دیگران باشد؛ چرا که عمل به موازین شرعی الهی باعث می‌شود دیگران نیز با الگوگیری، خود را اصلاح کنند.
زمانی که انسان به رشد و کمال دست یابد، با عملش به دنبال کنار گذاشتن مقدمات حرام و پله هایی است که صعود به آنها انسان را به حرام می‌رساند؛ درنتیجه از عذاب الهی در امان می‌ماند و در رحمت الهی قرار می‌گیرد. قرآن کریم در سوره اعراف به این نکته تصریح می‌نماید: «و چون هر چه به آنها تذکر داده شد در آن غفلت ورزیدند، ما هم آن جماعت را که از کار بد منع می‌نمودند نجات بخشیدیم و آنان را که ظلم و ستمکاری کردند به کیفر فسقشان به عذابی سخت گرفتار کردیم».[16]
آثار فردی انجام این فریضه الهی فراوان است و البته اگر انسان مؤمن این فریضه الهی را ترک کند دچار پیامدهای منفی فردی می‌‌شود که می‌ توان به عذاب الهی، سلب رحمت الهی، عدم استجابت دعا، خروج از زمره نیکوکاران و عاقبت به شرّی ... اشاره کرد. مؤمنی که عامل به این فریضه نباشد مانند فردی بی خاصیت در اجتماع زندگی می‌کند.[17] این افراد نه تنها ایمانشان تضعیف می‌شود، بلکه در گناه دیگران شریک می‌شوند؛ چراکه راضی به عمل آنها هستند و در ظاهر رفتارشان، این پیام را به همه صادر می‌کنند که راضی به منکرات هستند. در بیانات مولایمان امیر مؤمنان علی بن ابی طالب (علیه السلام) این هشدار وجود دارد که «اگر مشکل شما این است که از جان یا مالتان می‌ترسید، امر به معروف کردن، نه مرگی را نزدیک می‌کند و نه روزی ای را کم می‌کند!».[18]  
البته واجب بودن امر به معروف و نهی از منکر به آن معنا نیست که با نام نهی از منکر، مومن دست به اقداماتی کند و خود را به اسم ادای فریضه، جرم ایجاد کند بلکه همانطور که در مطالب قبلی در مراحل امر به معروف و نهی از منکر توضیح داده شد باید عمل کند.

آثار اجتماعی امر به معروف و نهی از منکر در پیشگیری از وقوع جرم

علاوه بر آثار فردی این فریضه بر آمر به معروف و ناهی از منکر شاهد تأثیرات بسیار زیادی در پیشگیری از جرم در اجتماع نیز هستیم. مخصوصا به گونه ای که در شرایط حاضر در حکومت شیعی به سر می‌بریم و فضای اجرای احکام الهی بازتر و با وسعت بیشتری است. البته نباید میدان امر به معروف و نهی از منکر فرد در اجتماع محدود به پاره ای از احکام یا عده ای از مردم باشد بلکه باید بر وسعت اقامه این فریضه در کشور اسلامی افزود یعنی باید این فریضه را بر مسئولین حکومتی، مردم، ارگانها و نهادها و همه تشکیلات اسلامی اقامه نمود که به نوبه خود برکات زیادی بر جامعه حاصل می‌شود و جلوی بسیاری از جرایم را گرفته و از بسیاری از آسیب ها مصونمان می‌دارد.
ارتباطی بسیار نزدیک قطعی و عینی بین پیشرفت فرهنگی جامعه و فریضه الهی امر به معروف ونهی از منکر وجود دارد. هیچ فرهنگی بدون دین و جامعه نمی‌تواند وجود داشته باشد و هیچ دین و جامعه ای بدون فرهنگ نیست جامعه اسلامی نظام روابط متقابلی است که انسانها بین خود برقرار می‌کنند و راه رشد هر فردی از روابط سالم و سازنده اجتماعی می‌گذرد و به کمال آرمانی خود می‌رسد. شکی نیست که اسلام تنها دینی است که اساس آیین خود برپایه امر به معروف و نهی از منکر در اجتماع قرار داده و روح اجتماع در جمیع احکام و مقررات الهی به وجود می‌آید.
از آنجا که در زمان قدیم به ندرت فضایی مثل حکومت اسلامی برای اقامه فریضه امر به معروف پیش می‌آمده لذا رابطه حکومت، مردم و مسئولین با این فریضه بابرکت خیلی تبیین نمی‌شد؛ هرچند علما به صورت جسته و گریخته بیان کردند و البته به علت غیرمبتلا بودن آن در مسایل حکومتی آن زمان در نوشته هایشان عنوان نمودند که بحث زیادی نمی‌کنند؛ بنابراین در کتابهای فقهی، به عنوان وظیفه حکومت، کم بیان نمودند. در حال حاضر در قانون اساسی کشور اسلامی ایران در اصل هفتم که نتیجه عمل صالح، ایثار و فداکاری شاهدان و شهیدان است، به این فرضیه توجه ویژه و تأکید و تصریح شده است.[19]  
در جامعه اسلامی اقامه فریضه امر به معروف و نهی از منکر با شرایط و مراتب صحیح اجرایی آن، برکات فراوانی در اجتماع دارد. به عنوان مثال هر جامعه ای دو کانال اصلی برای سعادتمندی دارد و بقیه مسائل در درون این دو کانال دیده می‌شود؛ یکی بحث لقمه حلال و دیگری بحث عفت مادرانه است. آنچه از جرایم در جامعه پیش می‌آید یا مستقیم و یا غیرمستقیم به این دو مربوط می‌شود و این فریضه، قوام این دو محور را بر عهده دارد که با برپایی این دو محور، جامعه اصلاح شده و امر ولی مطاع خواهد بود. پس مسائلی مانند ربا، نزول، قاچاق، بیکاری، تن فروشی، زنا، خودارضایی، طلاق، قتل، جرح و ... با اجرای امر به معروف و نهی از منکر به شیوه صحیح و کاربردی این مشکلات به میزان اجرا و اقامه شان در جامعه کاسته می‌شود و در مقابل امنیت، ازدواج، کار، تولید، صله رحم، برطرف کردن مشکلات و ... در جامعه ایجاد می‌شود و جامعه را به سعادت می‌رساند. از این رو به برخی از برکات اقامه این فریضه در اجتماع جهت پیشگیری از جرم و اصلاح امور اشاره می‌شود:
· اجرای احکام الهی
امر به معروف و نهی از منکر از حیث ذات و ماهیتش مربوط به اجتماع است و درحقیقت پیاده کردن دین در عرصه اجتماع را به نمایش می‌گذارد. چنانکه نوع خورد و خوراک، مسکن و تفریح، آداب اجتماعی و صله رحم، نوع ارتباط با خودی، دشمن و منافق و ... که در متون دینی وجود دارد را در اجتماع و حکومت اسلامی پیاده می‌کند؛ از این رو اهمیت این فریضه از همه احکام بالاتر دیده شده است چنانکه مولی امیر مومنان علی علیه السلام در نهج البلاغه فرمود: «و تمام کارهاى نيکو و جهاد در راه خدا، برابر امر به معروف و نهى از منکر، چونان قطره اى بر درياى موّاج و پهناور است».[20] امام باقر علیه السلام نیز در این باره فرمود: « همانا امر به معروف و نهی از منکر، راه انبیای الهی و شیوه صالحان است. وظیفه بزرگی است که به برکت آن سایر واجبات، برپا، راهها أمن، کسب و تجارت، حلال، ظلم و تجاوز، دفع و زمین، آباد می‌شود، اعاده حقّ بر گردنِ متجاوز گذاشته شده و همه کارها سامان می‌پذیرد».[21]
· برقراری عدالت اجتماعی
قرآن کریم مسئولیت بزرگ عدالت اجتماعی را بر عهد افراد جامعه با قید آمر به معروف و ناهی از منکر قرار داده و کسی که آن را بر پا می‌کند در حقیقت آرزوی انبیا و اولیای الهی را در جامعه پیاده می‌کند؛چنانکه در قرآن مجید به آن اشاره و امر شده است: «باید برخی از شما مسلمانان، خلق را به خیر و صلاح دعوت کنند و امر به نیکوکاری و نهی از بدکاری کنند، و اینها (که واسطه هدایت خلق هستند) رستگار خواهند بود.»[22]
·برکات اقتصادی
یکی از برکات اجتماعی اقامه امر به معروف و نهی از منکر در جامعه، هموار ساختن تجارت سالم بین مردم و حکومت و کشورهای اطراف است. هرکسی در حد و توان خود به کسب و کار و امرار معاش می‌پردازد و از بيکاری، ربا، نزول، احتکار، گران فروشی و اختلاس دوری می‌کند و درآمد مردم حلال و پاکيزه می‌شود.
خدای متعال نیز برای اقامه این فریضه در جامعه ارزش اقتصادی قائل است و در سوره اعراف می‌فرماید: «چنانچه مردم شهر و دیارها همه ایمان آورده و پرهیزکار می‌شدند همانا ما درهای برکاتی از آسمان و زمین را بر روی آنها می‌گشودیم»[23] اگر مردم و حکومت اسلامی بخواهند در برابر کم فروشی ها، رباخواری ها، گران فروشی ها، دزدی ها، اختلاس ها و ... احساس مسئوليت کنند و با ابزار امر به معروف و نهی از منکر این گونه مسائل را اصلاح کنند به يقين فرمايش قرآن کريم در مورد برکات مادی و اقتصادی خدای متعال در زمين و از بین رفتن فقر از جامعه اسلامی به وقوع می‌پیوندد چنانکه به هر میزان این مسأله رعایت شد به همان میزان آثار گفته شده به وقوع پیوست.
· امنیت جامعه اسلامی
در هر جامعه ای اگر خواهان اقتصاد پویا یا فرهنگ مترقی باشیم یا در اندیشه تولید فکر و مسائل کلیدی دنیا در هوش مصنوعی، هوافضا، هسته ای یا ... باشیم در ابتدا باید امنیت اجتماعی برقرار شود تا مردم در سایه این امنیت بتوانند تولید، کار و اقتصاد سالم داشته باشند، فرهنگ جامعه ارتقا پیدا کند و جامعه به مسیر توسعه، عدالت، اصلاح، رشد و ترقی خود برسد و به‌عنوان جامعه شاخص مطرح شود. از این رو برای همه کشورها مسأله امنیت، مساله مهمی است. در کشورهای اسلامی نیز این مسأله اهمیت دو چندان دارد و شاهدیم که جوانان زیادی از این مرز و بوم برای این امنیت پایدار در جامعه از جان، مال و زندگی خود می‌گذرند تا کشور و مردم به صلاح و رستگاری برسند. امنیت راه، تجارت، پول، روابط کشورها، امنیت روانی و ...، همگی امنیت اجتماعی یک کشور را پدید می‌آورد. با اجرای موفق و صحیح امر به معروف و نهی از منکر در اصلاح ساختار جامعه، از بین بردن موانع رشد، درگیری با قاچاقچیان و تروریست های اقتصادی و فرهنگی به دست می‌آید.
اهمیت این فریضه تا آنجاست که قوام حکومت اسلامی نیز بسته به اقامه این فریضه توسط تک‌تک افراد جامعه اسلامی است؛ از این رو رهبر انقلاب نیز به این واقعیت تاکید دارد و می‌گوید: «جامعه اسلامی با امر به معروف و نهی از منکر زنده می‌ماند. تداوم حکومت اسلامی به امر به معروف و نهی از منکر است. بقای حاکميت اخيار به اين است که در جامعه، امر به معروف و نهی از منکر زنده باشد».[24]
مقام معظم رهبری در بیانیه گام دوم انقلاب، فضای حکمرانی را به گونه ای ترسیم نموده که اقامه این فریضه بروز و ظهور بیشتری در جامعه پیدا کند. ورود کشور به حوزه جامعه پردازی و تمدن سازی، شعارهای زنده انقلاب اسلامی که هم مربوط به کشور و هم مربوط به جهان می‌شود، دفاع از نظریه نظام اسلامی، تقابل اسلام و استکبار، مدیریت جهادی و اعتقاد به اصل ما می‌توانیم در عرصه مدیریت جامعه، ثبات و امنیت تمامیت اراضی کشور، به اوج رساندن مشارکت مردمی در انتخابات و مسابقه خدمت رسانی، ارتقاء بینش سیاسی مردمی، به سمت عدالت اجتماعی رفتن در امکانات عمومی، افزایش اخلاق و معنویت در جامعه توسط مردم و مسئولین، ایستادگی روزافزون در برابر مستکبرین عالم، پیشروی به سمت شکست مستکبران و پیروزی بر چالش های مختلف، قرار دادن مسئولین باکفایت برای رسیدن به نظام پیشرفته اسلامی، کشف نیروهای مستعد مردمی با ظرفیت ایمانی و بکارگیری آنها در مسیر رشد جامعه، شناسایی و تبیین فرصتهای مادی برای استفاده بهینه از امکانات در جهت رشد جامعه سالم اسلامی، مبارزه با فساد از درون حکومت تا درون همه گروه ها و اصناف توسط مردم و مسئولین و..... همگی نکات برجسته بیانیه گام دوم انقلاب است که نشان دهنده اقامه برکات اجتماعی فریضه امر به معروف و نهی از منکر در جهت پیشگیری از جرم و رشد و سعادت جامعه در حال حاضر و در فضای پیشرواست که می‌توان در این زمینه به مشروح بیانیه گام دوم انقلاب رجوع نمود.[25] 
اقامه امر به معروف و نهی از منکر در جامعه توسط مردم و مسئولین سبب می‌شود که عوامل مخرب و انحطاط جامعه از قبیل قتل، اختلاس، زنا، درگیری، قاچاق، از هم پاشیدگی خانواده، رشوه و ... از بین برود، جرم ها کاهش بیابد، فقر از جامعه رخت بر بندد، جامعه به سمت توحید پیش برود و اجازه تحقق بسیاری از جرایم را در قالب های مختلف خود ندهد. ناگفته پیداست که ترک این فریضه مهم در اجتماع توسط مردم و مسئولین سبب تسلط اشرار بر مردم شده و این به معنای گسترش جرم های مختلف اقتصادی، امنیتی، فرهنگی و سیاسی خواهد بود.

نتیجه گیری

در دین مبین اسلام برای اقامه دستورات دین الهی برنامه گستردهای وجود دارد که با اجرایی کردن آن می‌توان یک جامعه اسلامی پاک و نورانی و مترقی داشت که اجرای این دستورات توسط مردم و مسئولین است که همان اجرای فریضه امر به معروف و نهی از منکر خواهد بود. نقش امر به معروف و نهی از منکر در تمام ادیان الهی، دعوت به همه نیکی ها و بازداشتن از همه زشتی ها و بدی ها و یکی از اصول عملی جامعه اسلامی به شمار می‌آید و در نتیجه جامعه و حکومتی به دور از گناه و امن ساخته و همه واجبات الهی برپا گردد. اقامه این فریضه با شرایط و مراحل آن چنانکه دین مبین اسلام تبیین نموده سبب می‌شود تا بسیاری از جرم ها به وجود نیاید و بسیاری از جرم ها هم از بین برود و به فرموده خداوند متعال برکات الهی از آسمان و زمین بر این جامعه نازل خواهد شد. بنابراین می‌توان نقش اجرای امر به معروف و نهی از منکر را در پیشگیری از جرم در اجتماع، نقش اصلی و محوری دانست و در بیانیه گام دوم برای داشتن یک جامعه سالم و نظام اسلامی پیشرفته به اجرای این اصل در زمینه های گوناگون اشاره کرده و با اجرای این فریضه می‌توان در ایجاد امنیت اجتماعی و کنار زدن جرم ها نقش مثمرثمری را ایفا نمود.

منابع و مآخذ

قرآن کریم
.1        اثر امر به معروف و نهی از منکر در شرع و قانون و تاثیر آن در پیشگیری از جرم، طباطبایی شیرازانی، سید مجتبی، موسسه فرهنگی انتشاراتی آفتاب گیتی، تهران، 1397ش.
.2        ‌العین، خلیل‌بن‌احمد، چاپ‌مهدی‌مخزومی‌و ابراهیم‌سامرائی‌، قم،‌1409ق
.3        ‏الميزان، سيد محمد حسين طباطبايي، نشر دفتر انتشارات اسلامي، بی تا، قم، ۱۳۸۳ش.
.4        البرهان فی تفسیر القرآن، بحرانی، سید هاشم، مؤسسة الرسالة، بیروت،۱۴۰۳ ه. ق.
.5        پیشگیری جرم‌شناختی، معظمی، شهلا، فصلنامه پژوهشی تحلیلی و آموزشی مجد (حقوقی)، سال اول، تابستان۸۶، شماره اول، ص۹۳
.6        تحریر الوسیلة، موسوی خمینی، سید روح الله، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، تهران، 1392ش.
.7        ترجمه قرآن کریم، الهی قمشه ای، انتشارات فکر برتر قم، چاپ دوازدهم، ۱۳۸۹ش.
.8        جامع المقاصد، محقق کرکی، علی بن الحسین، موسسه آل البیت لاِحیاء التراث، قم، ۱۴۱۴ق.
.9        الخلاف، شیخ طوسی، محمد‌بن‌الحسن، انتشارات مؤسسه النشر الاسلامی، قم، 1417ق.
.10        خودآموز امر به معروف و نهی از منکر، تقوی‌یگانه، علی، نشر پیام حنان، تهران، 1397ش.
.11        سایت مقام معظم رهبری، (https://farsi.khamenei.ir) در زمینه مشروح بیانیه گام دوم انقلاب.
.12        شرائع الإسلام في مسائل الحلال والحرام، المحقق الحلي، أبو القاسم نجم الدين جعفر بن الحسن، نشر استقلال، تهران، 1409ق.
.13        غررالحکم و دررالکلم، تميمى آمدى، عبد الواحد بن محمد، دار الکتاب الإسلامي‌، قم، 1410ق.
.14        فرهنگ معین، معین، محمد، فرهنگ فارسی، امیر کبیر، تهران، ۱۳۸۴ش.
.15        قاموس قرآن، قرشی، سیدعلی اکبر، نشر دارالکتب الاسلامیه، تهران، ۱۳۷۱ش.
.16        الکافی فی الفقه، تقى‌الدين بن نجم‌الدين بن عبيدالله بن عبدالله بن محمد، معروف به ابوالصلاح حلبى، نشر مکتبة الإمام أمير المؤمنين عليه السلام، اصفهان، 1403 ق.
.17        کتاب البیع، الموسوی الخمینی، سید روح‌الله، انتشارات موسسه اسماعیلیان، قم، 1410ق.
.18        لسان العرب، ابن منظور، محمد بن مکرم، نشر دار صادر، بیروت، ۱۴۱۹ق.
.19        لغتنامه دهخدا،۳۴جلدی، دهخدا، علی اکبر، نشر سازمان مدیریت و برنامهریزی کشور، تهران، ۱۳۴۱ش.
.20        مجمع‌البحرین، طریحی‌، فخرالدین‌بن‌محمد، چاپ‌احمد حسینی‌، تهران،‌1362 ش‌
.21        مسالک الأفهام إلى تنقيح شرائع الإسلام، شهید ثانی، زين‌الدين بن على بن مشرف عاملى، مؤسسة المعارف الاسلامية، قم، 1413ق.
.22        مصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر الرافعی، مقرى فيومى، احمد بن محمد، مؤسسة دار الهجرة، قم، 1414ق.
.23        مقارنه‌و تطبیق‌در حقوق‌جزای‌عمومی‌اسلام‌، فیض‌، علیرضا، ناشر: طبع و نشر، تهران،‌۱۳۶۴ـ ۱۳۶۸ش‌.
.24        مقاله «امر به معروف و نهی از منکر از منظر فقه و حقوق و بررسی جایگاه دولت و ملت»، زرگوشنسب، عبدالجبار؛ غیبی، سیده معصومه؛ رضایی، سعیده، معرفت حقوقی، سال دوم بهار و تابستان 1392 ش شماره 4.
.25        مقاله «امر به معروف و نهی از منکر وظیفه مردم است یا حاکم؟» روزنامه کیهان - عسکری اسلامپور - سه‌شنبه ۳ بهمن ۱۳۸۵، شماره ۱۸۷۲۲
.26        مقاله «تأملي بر کارکردهاي امر به معروف و نهي از منکر از منظر جرم شناسي پيشگيرانه»، ساعد، محمدجعفر، فصلنامة مطالعات بسيج، سال دهم، شمارة 37 زمستان 1386ش.
.27        مقاله نقش امر به معروف و نهی از منکر در پیشگیری از جرایم، فاندر، علیرضا، (http://qom.jrl.police.ir/article_17094.html)
.28        المقنعه، محمد بن محمد، شیخ مفید، نشر کنگره جهانى هزاره شيخ مفيد، قم، 1413 ق.
.29        المکاسب المحرمه، موسوی خمینی، سید روح الله، مؤسسه اسماعیلیان، قم، 1368ش.
.30        من لایحضره الفقیه، ابن بابویه، محمد بن علی الصدوق، دارالأضواء، بیروت، ۱۴۰۵ق.
.31    ·    منهاج الصالحین، الخوئي، السيد أبوالقاسم، نشر مدينة العلم، قم، 1410ق.
.32    ·    النهایة‌فی‌غریب‌الحدیث‌والاثر، ابن‌اثیر، چاپ‌طاهر احمد زاوی‌و محمود محمد طناحی‌، قاهره،‌1383ـ 1385/ 1963ـ 1965
.33        النهاية في مجرد الفقه و الفتاوی، طوسی، ابوجعفر محمد بن حسن بن على بن حسن، نشر دار الکتاب العربي، بیروت، 1400ق.
.34        نهج البلاغه، سید رضی، محمد بن حسین شریف، بنیاد نهج‌البلاغه، تهران، 1359ش.

پی نوشت ها

[1]- قاموس قرآن‏، ج‏۱، ص۱۱۰
[2]- مصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر الرافعی، ص۲۲.
[3]- لغت­نامه دهخدا، واژه معروف.
[4]- قاموس قرآن، ج7، ص116.
[5]- شرائع الإسلام في مسائل الحلال و الحرام، ج۱، ص 258: «والمعروف ينقسم إلى: الواجب والندب. فالأمر بالواجب واجب، وبالمندوب مندوب والمنکر: لا ينقسم! في الجواهر: (لأن المکروه ليس منکرا)».
[6]- مسالک الأفهام إلى تنقيح شرائع الإسلام، ج۳، ص۱۰۰ «و کان ينبغي إدراجه في النهي، فإنّ النهي عنه مستحب، کالأمر بالمندوب ...».
[7]-التحریر الوسیله، ج۱، ص۴۴۰ «کلّ من الأمر والنهي في المقام إلى‌ واجب ومندوب، فما وجب عقلًا أو شرعاً وجب الأمر به، وما قبح عقلًا أو حرم شرعاً وجب النهي عنه، وما ندب واستحبّ فالأمر به کذلک، وما کره فالنهي عنه کذلک».
[8]-العین، ج‌ 6، ص‌ 119؛ ابن‌اثیر؛ مجمع البحرین طُرَیحی‌، ذیل‌ مادّه‌جرم.
[9]- مجمع‌البحرین، ذیل ماده جرم.
[10]-مقارنه‌ و تطبیق‌ در حقوق‌ جزای‌ عمومی ‌اسلام‌، ج‌ ۱، صص‌ ۶۹ـ۷۰.
[11]- فرهنگ معین، ‌ج۱، ص 933.
[12]-پیشگیری جرم‌شناختی، ص۹۳.
[13]- مقاله « تأملي بر کارکردهاي امر به معروف و نهي از منکر از منظر جرم شناسي پيشگيرانه»،.
[14]- نهج البلاغه، سید رضی، خطبه 156: «إِنَّ الْأَمْرَ بِالْمَعْرُوفِ وَ النَّهْيَ عَنِ الْمُنْکَرِ، لَخُلُقَانِ مِنْ خُلُقِ اللَّهِ سُبْحانَهُ؛ وَ إِنَّهُمَا لَايُقَرِّبَانِ مِنْ أَجَلٍ، وَ لَايَنْقُصَانِ مِنْ رِزْقٍ».
[15]- سوره تحریم، آیه 6.
[16]- سوره اعراف، آیه 165: فَلَمَّا نَسُوا مَا ذُکِّرُوا بِهِ أَنْجَيْنَا الَّذِينَ يَنْهَوْنَ عَنِ السُّوءِ وَأَخَذْنَا الَّذِينَ ظَلَمُوا بِعَذَابٍ بَئِيسٍ بِمَا کَانُوا يَفْسُقُونَ
[17]- تهذيب الحکام، ج 6 ص 181.
[18]- نهج البلاغه، خطبه 156: إِنَّ الْأَمْرَ بِالْمَعْرُوفِ وَ النَّهْيَ عَنِ الْمُنْکَرِ، لَخُلُقَانِ مِنْ خُلُقِ اللَّهِ سُبْحانَهُ؛ وَ إِنَّهُمَا لَايُقَرِّبَانِ مِنْ أَجَلٍ، وَ لَايَنْقُصَانِ مِنْ رِزْقٍ؛
[19]- مقاله «امر به معروف و نهی از منکر وظیفه مردم است یا حاکم؟»، روزنامه کیهان - عسکری اسلامپور - سه‌شنبه ۳ بهمن ۱۳۸۵، شماره ۱۸۷۲۲»
[20]- نهج البلاغه، حکمت 374: «وَ مَا أَعْمَالُ الْبِرِّ کُلُّهَا وَ الْجِهَادُ فِي سَبِيلِ اللَّهِ عِنْدَ الْأَمْرِ بِالْمَعْرُوفِ وَ النَّهْيِ عَنْ الْمُنْکَرِ إِلَّا کَنَفْثَةٍ فِي بَحْرٍ لُجِّيٍّ».
[21]- وسائل الشیعه، ج۱۶، ص۱۱۹: «إنَّ الأمرَ بِالمَعرُوفِ و النَّهیَ عَنِ المُنکَرِ سَبِیلُ الأنبِیاءِ و مِنهَاجُ الصُّلَحَاءِ فَرِیضَهٌ عَظِیمَهٌ بِهَا تُقَامُ الفَرائِضُ و تَأمَنُ المَذاهِبُ و تَحِلُّ المَکاسِبُ و تُرَدُّ المَظالِمُ و تُعمَرُ الأرضُ و یُنتَصَفُ مِنَ الأعدَاءِ و یستَقِیمُ الأَمر».
[22]- سوره آل عمران، آیه 104: وَلْتَکُنْ مِنْکُمْ أُمَّةٌ يَدْعُونَ إِلَى الْخَيْرِ وَيَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَيَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْکَرِ وَ أُولَئِکَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ.
[23]- سوره اعراف، آیه 96: وَلَوْ أَنَّ أَهْلَ الْقُرَى آمَنُوا وَاتَّقَوْا لَفَتَحْنَا عَلَيْهِمْ بَرَکَاتٍ مِنَ السَّمَاءِ وَالْأَرْضِ.
[24]- روزنامه جمهوري اسلامي مورخه 8/5/1371
[25]-روزنامه جمهوری اسلامی مورخ 8/5/1371 https://farsi.khamenei.ir/message-content?id=41673