مقالات

تجسس به معنای تفحّص و جست ‌وجو از امور پوشیده و پنهان است؛ خواه برای اطلاع خود یا برای جهات دیگر باشد، خواه به منظوری خیرخواهانه یا به قصد شر باشد، همچنین چه در امور خیر یا شر باشد. طبق حکم اوّلی، حرمت جاسوسی بنا بر دلیل عقلی است؛ زیرا عقل به وجوب حفظ اسرار مسلمین حکم می‌کند و در دوران بین اهم و مهم، اهم به حکم عقل مقدم است؛ بنابراین مصالح عامه حکومت اسلامی مقدم بر مصالح افراد است و مصالح عامه مردم این است که از کسی جاسوسی نشود. حکم ثانوی، جواز تجسس برای افراد خاص در شرایط خاص از افراد خاص است. حکم اوّلی جزایی جاسوسی، اعدام نیست و مواردی که قوانین کیفری کشوری، حکم جاسوس را اعدام می‌داند از احکام ثانوی بوده که مشروط به اموری است. اگر درباره جاسوس مسلمان، حکم محارب، مفسد فی الارض و باغی صدق کند، قتلش جایز است و در غیر این عناوین، حکم جاسوس، تعزیر است که کیفیت تعزیر هم به دست امام مسلمین تعیین می‌شود. واژگان کلیدی: جاسوسی، تجسس، اطلاعات، محارب، خائن.

پژوهش حاضر، بررسی معنا، حجیت و قلمرو «بیّنه» در لسان شارع و فقه است. سعی شد که ابتدا معنای بیّنه در لغت و لسان شرع، مشخص شود؛ سپس دلایل حجیت آن بررسی و در نهایت، قلمرو تأثیر این قاعده مشخص شود. برای رسیدن به این مهم، موارد کاربرد این واژه در قرآن و روایات، بیان و سخنان عالمان، در این باره نقد و بررسی و ادلّه بیان شده برای هر قول، تحلیل علمی شد. پیرامون معنای بینه در لسان شرع، دو قول وجود دارد که به نظر می‌رسد مراد شارع از واژه بیّنه، «دو شاهد عادل» باشد. پیرامون حجیت این قاعده نیز «پنج» دلیل مطرح و نقد شد. در ضمن بررسی روایات، قلمرو این قاعده نیز مشخص شد. هرچند معنای لغوی بیّنه، مطلق حجت و دلیل روشن است اما معنای اصطلاحی آن، شهادت دو عادل است. بدون شک این قاعده در شرع مقدس، حجت است و اختصاص به ابواب قضاوت و حدود ندارد. روایات و بنای عقلا، ازجمله دلایلی هستند که این ادعا را ثابت می‌کنند؛ هرچند که شارع، در مواردی مانند شهادت بر زنا، حجیت آن را نپذیرفته است. واژگان کلیدی: بیّنه، شاهد، عادل، شهادت.

بهترین و باهویت ترین گروه اجتماعی از ابتدای پیدایش بشر تا به امروز، نظام خانواده است. خانواده بهترین محل برای آسایش و آرامش است به طوری که ادیان و مکتبهای سیاسی ـ اجتماعی به این مهم رسیده، اصول و قواعد خانواده را متذکر شده و خانواده را به عنوان اساسی ترین نهاد اجتماعی می‌دانند. دین مبین اسلام نسبت به سایر ادیان در این باره راهنمایی ها و هدایتهای بیشتر و جامعتری دارد. خانواده، عنصر اساسی، طبیعی، واحد بنیادین جامعه و اجتماع و بهترین کانون برای رشد و تعالی انسان است؛ بنابراین لازم است عوامل مؤثر در تشکیل و تحکیم خانواده، آموزش داده شوند؛ چراکه در عصر کنونی، بیشترین هجمه ها بر بنیان خانواده است. در این مقاله اهم این عوامل بر اساس شریعت اسلام بررسی می‌شود؛ ازجمله: اهمیت و ضرورت تشکیل خانواده، معیار همسرگزینی، عوامل استحکام خانواده، تربیت فرزند و فرزندآوری. واژگان کلیدی: خانواده، همسر، فرزند، تربیت.

چکیده استکبار از ریشه «ک ­ب­ ر» به معنای خودبزرگ­ بینی، برتری خواهی و سرکشی از پذیرفتن حق از روی تکبّر است که آفتی بزرگ و شرّی عظیم برای آدمی محسوب می‌شود. با بررسی متون اسلامی درمی یابیم که استکبار از زشت­ترین صفات و بدترین اعمال و نکوهیده ترین خصلت­های انسانی است که می‌تواند سرچشمه انواع گناهان باشد و در مذمّت آن همین بس است که در آیات نورانی قرآن می‌خوانیم: «... إِنَّهُ لا يُحِبُّ الْمُسْتَکْبِرينَ»؛[2] قطعاً خداوند مستکبران را دوست ندارد. امام صادق (علیه السلام) در کلامی گوهربار، استکبار را به عنوان اولین معصیت و نافرمانی از خدا معرفی و فرمود­: «الِاسْتِکْبَارُ هُوَ أَوَّلُ‏ مَعْصِيَةٍ عُصِيَ اللَّهُ بِهَا»؛[3] بنابراین استکبار، قبل از اینکه دامنگیر آدمیان شود، گریبان­گیر ابلیس شد؛[4] لذا این حالت ازجمله خصلت های ابلیس است که سرانجام آن، چیزی جز هلاکت و عذاب الهی نیست. با توجّه به اهمیت موضوع استکبار و تأثیر آن در شقاوت آدمی و دور شدن از آستان الهی، تلاش ما بر این است که با بررسی و دسته بندی آیات و روایات، عوامل استکبار، تبیین شده و راه های پیشگیری از این رذیلت معرفی شود؛ همچنین با بیان آثار این گناه بزرگ، هشداری به مخاطبان داده شود تا از آن دوری کنند. واژگان کلیدی: استکبار، مستکبر، خودبزرگ بینی.

چکیده ولایت فقیه به عنوان یکی از موضوعات مهم فقه، استمرار حرکت انبیاء است و منتهای آرزوی بسیاری از فقها در طول تاریخ تشیع بوده است که توسط امام خمینی(رحمه الله) در کشور اسلامی ایران، جامه عمل پوشید ولی اذهان افراد بسیاری از مبانی و ادله مشروعیت آن آگاهی ندارد؛ بنابراین مبانی مشروعیت آن را از دیدگاه روایات و عقل بررسی نمودیم. تمامی فقهای شیعه، اصل ولایت فقیه را پذیرفته اند اما برخی از آنان، ولایت فقیه را مقیّد و منحصر در امور حسبیه می­دانند، درحالی که گروه دیگر آن را مطلق می­دانند. ولایت مطلقه فقیه، به معنای جانشینی امامان معصوم(علیه السلام) در تمام شئونات بوده و فقیه، نظیر آنان از حق حکومت­داری و تصرف در اموال و انفس برخوردار است. عقل، نیاز به امام و رهبر را برای همیشه تاریخ دانسته و زمان غیبت را از این قاعده مستثنی نمی‌کند؛ بنابراین اگر امر دایر بین حکومت فقیه عادل آگاه به تمام احکام و شرایع یا غیر او باشد، یقیناً احتمال اول برتر است. پیامبر(صلی الله علیه و آله) و امامان معصوم(علیهم السلام) نسبت به اداره امور اسلام و مسلین در زمان نبودشان، نگران بوده و فردی را برای اداره جامعه نصب کرده­اند. روایات، کسی غیر از فقیه را برای این امر خطیر معرفی نکرده اند؛ بنابراین باید گفت: فقیه، جانشین امامان معصوم(علیهم السلام) برای اداره حکومت اسلامی است. واژگان کلیدی: ولایت، ولایت فقیه، ولایت مطلقه، حکومت.